Yazar :Soner Esmer
Konteynerin kısa tarihi...
Bugün (26.04.2016) dünyayı değiştiren kutu, yani konteyner 60 yaşına girdi.
“Dünyayı değiştiren kutu” tabiri ilk kez konteynerin deniz ticaretinde kullanılmasının 50. yılına atfen yazılan bir kitabın başlığında kullanılmıştı. Aslında fikir son derece basitti fakat çok güçlüydü. Zaten çoğu önemli fikir basit değil midir?
“Yükü büyük metal bir kutuya koy, her kutu kamyonların taşıyacağı kadar büyük olsun, kutuyu kamyona yükle, karayolunda taşı, ayrıca trene de yükle demir yolunda taşınsın, büyük bir vinç inşa et ki kutu gemiye istiflenebilsin, kutu içindeki eşyalara hiç dokunulmadığı için yük hızlı ve güvenli bir şekilde taşınsın.”
60 yıl önce bugün Malcom McLean bu basit ama güçlü fikri hayata geçirmiştir.
ABD’de yaşanan 1929 buhranı sırasında kamyon şoförlüğü yapan McLean 1950’lere geldiğinde 1.700 araca sahip ABD’nin en büyük kara taşımacılığı şirketinin sahibi olmuştur. Taşımacılıkta konteyner kullanımı aslında fikir olarak şoförlük yaptığı 1937 yılından kalmadır. O yıl New Jersey limanına yük getirdiği bir gün, tüm gün boyunca liman işçilerinin yükü kamyondan indirmelerini bekleyince kendi kendine “yükü boşaltıp gemiye yüklemek yerine yüke hiç dokunmadan doğrudan treyleri neden gemiye koymuyoruz?” diye sormuştur. Bu fikrini 42 yaşına geldiğinde ve zenginliğe ulaştığında deneyebilecektir.
McLean 1955 yılında karayolu şirketini 6 milyon dolara satmış ve birçok T2 tankerine sahip, sonradan adını SeaLand koyacağı Pan Atlantic Tanker şirketini satın almıştır. Eski adı Paltero Hills olan tankere Ideal X adını vermiş ve güvertesinde 60 adet 35’lik konteyner taşıyacak hale getirmiştir. İşçilerinden 58 adet kamyonun çektiği treyler üzerindeki kutuların, şasi ve tekerlerden bağımsız hale getirmelerini ister. Vinçler uyumlu hale getirilir ve tam 60 yıl önce bugün 26 Nisan 1956 tarihinde, üzerindeki 58 adet 35’lik konteyner ile Ideal X gemisi, New Jersey’den Houston’a gitmek üzere yola çıkar.
3.000 deniz mili yolda taşınan ve maliyeti ton başına 16 sent olan konteyner ile tonu 5,8 dolara elleçlenen genel yük karşılaştırıldığında bu ticari bir başarıdır. Daha önce de bu tarz gemiler denenmiştir ancak Ideal X ticari olarak başarılı olan ilk gemidir.
İkinci gemi, yine tanker olan Gateway City gemisinden 226 TEU kapasiteli bir konteyner gemisine dönüştürülmüştür. 4 Ekim 1957’de “dönüştürülmüş ilk hücresel gemi” olarak, Newart’dan Miami’ye 400 kişilik kalabalık bir seyirci grubunun eşliği ile yola çıkmıştır. Gemi Miami’ye ulaştığında yük alıcısı tarafında 90 dakikada teslim alınmıştır.
Sonraları Malcolm McLean, SeaLand’daki payını 160 milyon dolara satarak bu konudaki öncülüğünün karşılığını almıştır.
Konteyner çağı işte böyle başlamıştır.
Sonraki gelişmeler
Liner işletmeler bu gelişmelere başta kuşkucu yaklaşmıştır. Muhtemel neden ise bu yeni sistemi, sahip oldukları mevcut sistemin yeni bir versiyonu olarak değerlendirmeleri ve bu bakış açısıyla ekonomistlerin yeni sistemi çok cazip bulmamalarıdır. Özellikle gemiler ciddi bir sermaye gerektirmekteydi, konteyner taşımacılığı sermaye yoğundu.
McLean Nisan 1966’da ilk transatlantik konteyner hizmetini SS Fairland ile vermeye başlamıştır. Bu seyir, New Jersey’de yeni inşa edilen Port Elizabeth ile McLean’ın Rotterdam’daki yeni treyler terminali arasında yapılmıştır. Yük, konvansiyonel bir kargo liner hizmetinden 4 hafta önce limana ulaşmıştır.
Bugünkü bilinen hücresel yapıda ilk gemi ise 1969 yılında inşa edilecektir. OCL tarafından siparişi verilen 6 adet 1.600 TEU kapasiteli gemiler, Ecounter Bay klasında gemilerdir. Hücre kılavuzlu açık güverteli olan bu gemilerde konteynerler sabitlenmeye gerek kalmadan gemiye koyulmaktaydı. Çelik ambar kapakları floşlara tam oturmakta ve üst üste 4 sıra, yerine sabitlenmiş konteyner koyulabilecek bir alan oluşturmaktaydı.
Konteynerin kendisi ve konteyner gemilerinden sonra sistemdeki üçüncü önemli unsur ise konteyner terminalleridir. Yükün konteynere girme eğilimini ifade eden konteynerizasyonun temel hedefi, liman kullanıcılarının liman zamanlarını düşürmektir ve konteyner sistemi bu konuda çok başarılıdır.
Sonraları konteynerin standartlaştırılması konusunda uluslararası anlaşmalara ihtiyaç duyulmuştur. Nihayetinde ISO; boyutlar, köşe döküm gücü, zemin dayanaklılığı, raf gücü ve toplam ağırlık gibi ölçülere ilişkin standartlar geliştirmiş, bugün bilinen ölçüler ortaya çıkmıştır.
Son olarak 1960 ve 1970’lerde hizmetin gelişimi çeşitli teknik gelişmelere bağlı olarak değişmiştir. İletişim ve veri iletiminde devrim yaşanmış, bu gelişmeler hizmetin planlanmasını, detaylı yük manifestolarının dünya çapında değişimini, gerekli olan evrakların çok kısa zamanlarda iletimini mümkün hale getirmiştir.
Konteynerizasyon küreselleşmeyi kolaylaştırdı
Tüm bu gelişmeler deniz taşımacılığı endüstrisini etkilese de bu sonuçların dünya ekonomisine etkisi çok daha derindir. Önceleri bölgeler arasında taşımacılık yavaş, pahalı ve güvensizdi. Tüketicilere yönelik elektronik yükler gibi narin eşyalar çalınmakta ya da uzun yükleme boşaltma süreçlerinde zarar görmektedir. Konteyner ile yavaş yavaş bölgeler arası taşımacılık hızlanmış, güvenilir bir hale gelmiş ve çok ucuzlamıştır. Daha da önemlisi pazarlar arasındaki mesafeler ve taşıma maliyetleri, çok daha az önem verilen bir konu hale gelmiştir. 1980’lerde ve 1990’larda konteyner ağının gelişmesi, küreselleşme sürecinin hızlanmasında çok önemli bir rol üstlenecektir.
Bugün konteyner taşımacılığı ulaştırma ve stok maliyetlerinde avantajlar sağlarken hizmet seviyesi de yüksektir. Konteyner taşımacılığı sayesinde navlun oranları, sigorta giderleri indirilebilmekte, yükleme birimlerinin küçülmesi mümkün olabilmektedir. Düşük depolama ve stok maliyetleri, düşük paketleme maliyetleri sağlanabilmektedir. Hasar/kayıp oranları azaltılabilmekte, ayrıca stok devir hızları yükseltilebilmektedir. Teslimat zamanları uygundur, güvenilirdir, hizmet frekansları yeterlidir. Konteyner sistemi tam zamanında üretim (JIT) gibi stratejilere uyumludur ve sistem artık tüm dünyayı kapsayan hizmet alanı ile vazgeçilmez bir hale gelmiştir.
Fikir basittir ancak taşımacılıkta devrim yaratmıştır.
Kaynaklar
*Arthur Donovan ve Joseph Bonney. The Box That Changed the World: Fifty Years of Container *Shipping - An Illustrated History, Commonwealth Business Media, 2006.
*Tom Hanchett. The Box That Changed the World. 2006
*http://www.joc.com/sites/
*http://wikimapia.org/
Martin Stopford. Maritime Economics. 2009
*https://en.wikipedia.org/
*https://people.hofstra.edu/